Czym jest futharki jakia jest jego historia?

Słowo "runa" oznacza tajemnicę, wyszeptaną tajemnicę. W tych tajemniczych znakach tkwi wiedza o stawaniu się, byciu i przemijaniu. Runy to znaki, które przemawiają do nas symbolicznie. Po kolei będziemy się im przyglądać i zgłębiać ich znaczenie. Runy to jednak nie tylko znaki graficzne, ale także nosiciele energii, znaki magiczne.

Futhark to nazwa alfabetu runicznego powstała z kilku pierwszych run:





Futhark składa się z 24 run, podzielonych na 3 ayety:

 Ayet pierwszy to runy:


Fehu, Uruz, Durisaz, Ansuz, Raido, Kaunan, Gebo, Wunjo.
(pierwszy rząd od lewej strony do prawej)
Ayet drugi to runy:
Hagal, Naudiz, Eisaz, Jeran, Iwaz, Perdo, Algiz, Sowelo.
(drugi rząd od lewej strony do prawej)
Ayet trzeci to runy:
Teiwaz, Berkanan, Ehwaz, Mannaz, Laukaz, Ingwaz, Dagaz, Odala.
(trzeci rząd od lewej strony do prawej)
 Każdej z run, jak widać powyżej,  przypisana jest litera, a poniżej umieszczony jest futhark w kolejności alfabetycznej:
A - Ansuz
B - Berkanan
C - Kaunan
D - Dagaz
E - Ehwaz
F - Fehu
G - Gebo
H - Hagal
I - Eisaz
J - Jeran
K - Kaunan
L - Laukaz
M - Mannaz
N - Naudiz
O - Odala
P - Perdo
R - Raido
S - Sowelo
T - Teiwaz
U - Uruz
W - Wunjo
Y - Jeran
Z - Algiz

Runy

Pisanie run było dość "popularne" w czasach Wikingów. Pismo runiczne tworzyło alfabet nazywany "futhark", składający się z 16 lub 24 run.. Napisy w futharku, najczęściej wycinane były w drewnie, niestety z przyczyn oczywistych do naszych czasów zachowało się stosunkowo mało takich napisów, głównie zakonserwowanych przez torfowiska. Natomiast o wiele więcej napisów zachowało się na kamieniach. Są to tak zwane kamienie runiczne. Nieliczne napisy runiczne można znaleźć również w źródłach pisanych. Futhark jest jednym z niewielu pism, które od początku swego istnienia było fonologiczne. Jeden znak graficzny przypisywano jednemu pojedynczemu dźwiękowi.

Pochodzenie pisma runicznego

Tak zwany futhark stary, używany między III a IX wiekiem, składał się z 24 liter. Napisy w nim wykonane należą do rzadkości archeologicznych. Hipotez dotyczących jego pochodzenia jest kilka. Najbardziej prawdopodobna z nich, zainicjowana przez Włocha Carlo Pauliniego w 1885 roku, wskazuje na podobieństwo pisma runicznego z pismem Etrusków. Teza ta zyskała zwolenników dopiero po tym, gdy profesor C.J.S. Marstrander poparł ją swoimi dowodami. Podstawą tej teorii jest fakt podobnego zapisu graficznego głosek F U R K H N I S T L, oraz znaleziska archeologiczne. Szczególnie 26 północno italskich hełmów z napisami etruskimi znalezionych w1811 roku, których sposób zakopania wskazuje, iż zrobili to Wikingowie. Druga mniej prawdopodobna teoria, lansowana przez wybitnego runologa Ludwika Wimmera w książce pod tytułem "Pochodzenie pisma runicznego i jego rozwój na północy" ( 1874r. ), mówi o pochodzeniu pisma runicznego od pisma łacińskiego. Jako dowód na poparcie tej teorii wskazuje on na podobieństwo graficznego zapisu liter F R K H I T B w łacinie i runach odpowiadających tym samym głoskom. Oprócz tego należy również wspomnieć o rysunkach, mogących być również, choć mało to prawdopodobne, początkiem pisma runicznego, odkrytych w grotach na terenie Skandynawii.
Natomiast futhark młodszy szesnastoliterowy wywodzi się bezpośrednio z futharku starego. Właściwie jest to jego ograniczona wersja, która pojawiła się na terenach obecnej Danii i była używana od IX do XIII wieku. Zmniejszenie ilości znaków alfabetu runicznego wynika, jak udowodnił w 1955 roku profesor Poul Diderichsen, ze zmniejszenia fonemów w duńskim wariancie języka nordyckiego. Na przykład głoski P K T zbliżyły się na tyle do głosek B G D, że nie było potrzeby rozróżniania ich oddzielnymi literami. Oprócz podanych wyżej odmian pisma runicznego istniało jeszcze wiele innych takich jak: runy punktowane, szwedzkie, runy pierzaste i cała masa regionalnych odmian futharku. Nie są one na tyle istotne by je tu omawiać.

Pochodzenie słowa "runa"

Słowo runa, które pojawiło się w językach europejskich w XVII wieku, określa pojedynczą literę alfabetu futhark. Pierwszy napis, w którym wspomniano ten wyraz, napisany zresztą runami mówi: "[Ja] Dagar te runy zabarwiłem" (Wikingowie barwili runy krwią lub czerwoną farbą ). Pochodzi on najprawdopodobniej z roku 400. Znaczenie słowa "runa" bądź też "run" było bardzo zbliżone we wszystkich językach obszarów gdzie żyli Wikingowie. W gockim oznaczało: tajemnica, sekret. W staro angielskim i staro niemieckim: tajemnica, szept, rada. Staro irlandzkie znaczenie tego wyrazu to: tajemnica. Natomiast staro islandzkie "ryna" oznaczało: mówić o sekretach. W języku fińskim "runo" oznacza magiczny śpiew. Znaczenia te odnoszą się do wierzeń Wikingów, iż runy zostały stworzone przez bogów w Asgardzie i mają właściwości magiczne.

Pisanie run

Runami Wikingowie pisali właściwie na wszystkim. Od monumentalnych dzwonów po zwykłe kościane grzebienie. Jednak samo pisanie run miało charakter można by rzec mistyczny. Runy miały według wierzeń wikingów moc magiczną. Nie bez znaczenia było co, a nawet jak się nimi pisało. Pisanie runami polegało na wycinaniu ich w twardym przedmiocie. Kierunek pisania, od lewej do prawej, czy na odwrót nie miał większego znaczenia, choć teksty użytkowe były pisane zazwyczaj od lewej. Zdarzało się, że litery w wyrazie powtarzały się wielokrotnie. Wynikało to z chęci pomnożenia wartości magicznej wyrazu. Każda runa ma swoją wartość liczbową i magiczną, nikomu jednak nie udało się dotychczas rozpracować dokładnie całego systemu potencjałów magicznych run. Po napisaniu run trzeba je było zalać krwią zwierzęcą lub ludzką, którą jednak można było zastąpić czerwonym barwnikiem. Czasem przy pisaniu run o znaczeniu magicznym wypowiadano formułki czarnoksięskie, niestety nie znamy treści żadnej z nich. Treści magicznych napisów musiały być sporządzane nocą, a pozbawić ich mocy można było na przykład przez spalenie drewna z wyrytymi runami w ogniu. Pisanie run o treściach czarnoksięskich mogło nieść za sobą dobre jak i złe intencje. Nie mniej jednak wszyscy zgadzają się z tym co napisał w swej powieści jeden ze skaldów:
"Niechaj nikt nie nacina run, jeśli nie potrafi się nimi posługiwać. Już nie jednego śmiałka wywiodły one w pole."
Runy nie były tylko pismem normańskim. Pierwsze z nich znaleziono w Anglii, Niemczech, środkowej Europie. Jednak w Skandynawii przetrwały najdłużej i tam znaleziono najwięcej ich przykładów. Używano ich jeszcze długo po chrystianizacji aż do wczesnego okresu współczesnego.